قنــات (Kanat)

بزرگ‏ترین ابتکار در بهره ‏برداری از آ­ب­های زیرزمینی در زمان‏ های قدیم، ساختن «قنات» یا «کاریز» بوده است که ایرانیان، مبتکر فن‏ آوری حفر و ساخت آن می­باشند.

قنات به عبارت ساده عبارت است از کانال زیرزمینی که توسط انسان بمنظور جمع‌آوری آب شیرین و انتقال آن به سطح زمین حفر می‏شود.

امّا از دید فنّی، قنات مجموعه‌ای از چند «میله» و یک یا چند «کوره» زیرزمینی است که با شیبی کمتر از شیب سطح زمین، آب موجود در لایه‌های آبدار مناطق مرتفع زمین یا رودخانه‌ها، مرداب‌ها و برکه‌ها را به کمک نیروی ثقل و تنها با جریان طبیعی آب، جمع‌آوری می‌کند و به نقاط پست‌تر می‌رساند.

تصویر اجزای یک قنات فرضی

قنات علاوه بر انتقال آب شیرین به دشت‏ها و حاشیه مناطق کویری، می‌تواند در زه‌کشی و انتقال آب شور و دور کردن این آب‏ها از مجاورت سفره‌های آب شیرین زیرزمینی نیز مورد استفاده قرار بگیرد.

تاریخچـه‏ قنـات

بسیاری از محققان، تاریخ حفر قنات را به دوره‌ هخامنشی نسبت می‌دهند. علّت این امر آن است که از دوره‌ ماقبل هخامنشی سنگ‌نوشته‌های اندکی باقی‏مانده و سند مکتوب از ماقبل این دوره وجود ندارد. طبق نظر پرفسور «هِنری گوبلو» قنات در حدود سال 800 قبل از میلاد مسیح در شمال‏ غربی ایران توسط معدنچیان حفر گردید. گوبلو معتقد است که قنات، ابتدا یک فنّ آبیاری نبوده، بلکه از فن‏آوری معدن نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمع‌آوری آب‏های زیرزمینی مزاحم (زه آب‏ها) به هنگام حفر معادن بوده است.

این فن‏آوری به تدریج مورد استفاده کشاورزان واقع و به سراسر فلات ایران گسترش یافت. سپس به 36 کشور دنیا منتقل شده است.

حدود سال 525 قبل از میلاد، فنّ حفر قنات توسط ایرانیان به عمان، مسقط و شبه‌ جزیره عربستـان و حدود سال 500 قبل از میلاد به کشور مصر راه یافته و در حدود سال 750 میلادی به شمال قاره‏ آفریقا و کشور اسپانیا گسترش یافته است.

تصویر ماهواره ‏ای از مجموعه میله‏ های یک قنات

با گسترش دین اسلام، شمال قاره‏ آفریقا با قنات آشنا شد و قنات یا «فوگا» در حدود سال 750 میلادی توسط مسلمانان در شهر مادرید پایتخت کشور اسپانیا دایر گردید. در سال 1520 میلادی، اسپانیایی ‏ها حفر قنات را در کشور مکزیک آغاز کردند و در سال 1540 میلادی شهر پیکا در کشور شیلی صاحب قنات گردید.